Dlaczego Jagiełło, dlaczego Jedlnia?
(historia wsi i kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja biskupa)
Znaleziska (kamienny topór, siekiera) pozwalają datować początki osadnictwa w Jedlni na epokę kamienia, w okolicy natrafiono też na cmentarzysko świadczące o wpływach rzymskich „trzy popielnice i miecz na trzy części złamany oraz pieniądz srebrny z popiersiem Antonina”.
Ale dopiero król Władysław Jagiełło, który miał tu swój dwór myśliwski, uczynił wieś sławną. Dzięki niemu w XV wieku Jelnia znalazła się na mapach Europy. „Władysław Jagiełło kierując sterem dwu świeżo połączonych narodów i lata najczęściej w Polsce a zimy w Litwie przepędzając, zwykle w powrocie z Księstwa do Korony zjeżdżał na zapusty do Jedlni” –pisał Długosz w „Księdze XI Dziejów polskich”. Tu miało zazwyczaj miejsce pierwsze posiedzenie rady królewskiej, tu bywały jego żony (między innymi w 1387 i 1393 królowa Jadwiga, wyniesiona na ołtarze przez Jana Pawła II), tu podejmował decyzje, wydawał wyroki, odpoczywał, polował w puszczy, przygotowywał się do wojny z Zakonem, O jego szczególnej sympatii dla mieszkańców Jedlni świadczy przywilej:
„Władysław z bożej łaski król polski, wielki książę litewski, dziedzic Rusi. Wszem komu wiedzieć należy wiadomo czynimy. Chcąc ogółowi i każdemu z kmieci i mieszkańców wsi naszej Jedlni, okazać łaskę szczególną aby od ucisków i służebności jakiemi wielce są ciążeni, za szczęśliwych rządów majestatu naszego swobodniej mogli odetchnąć, pomienionych kmieci i mieszkańców wsi Jedlnia wszystkich i każdego od wszelkich i szczegółowych datków, składek, sepów, podwód, szarwarków zwyczajnych i nadzwyczajnych, od opłat i robót jakbądź nazwanych uwalniamy i na zawsze wyswobadzamy przez osobliwą łaskę naszej Wysokości. […] Świadczyć o tem ma obecne pismo pod naszą pieczęcią. Dano w Jedlni nazajutrz po ś. Tomaszu Apostole r. P. 1387”.
Na ten sam rok datuje się także królewską decyzję o ufundowaniu w Jedlni modrzewiowego kościoła pod wezwaniem św. Mikołaja biskupa, którego budowa zakończyła się około 1391 roku. Ale, jak odnotował kronikarz i uczestnik narodowych powstań, proboszcz parafii jedleńskiej, ks. Józef Gacki (1805-1876) w monografii poświęconej wsi:
„Najsłynniejszą stała się Jedlnia przez statut w niej ułożony 1430 r. w sobotę, przed Niedzielą pierwszą postu, który w trzy lata później dan był w Krakowie: Finit statutum Vladislai in Jedlna sancitum, Cracoviae vero datum. Po przebyciu Bożego Narodzenia w Radomiu, udał się król Władysław na mięsopust do Jedlni. Zebrało się tam do niego pięciu biskupów, sześciu wojewodów, jedenastu kasztelanów, ośmiu podkomorzych, czterech sędziów, trzech chorążych i inne liczne rycerstwo bywające na zjazdach.”.
Następcy króla Jagiełły otaczali wieś sympatią i bywali w Jedlni.
Ostatni polski król, Stanisław August w 1790 roku wziął na siebie obowiązek wystawienia w Jedlni kościoła murowanego. Z woli króla architektem został Jan Fontana, który zasłynął w Warszawie jako utalentowany budowniczy przy okazji stawiania pałacu w Łazienkach oraz Królikarni. Mimo, że pieniądze na budowę zostały przekazane przez króla, prace przy kościele wkrótce wstrzymano. Ks. J. Gacki, wspomniany wcześniej, taką zdaje relację o oszustwie jakiego dopuścił się Fontana zapewniając monarchę o ukończeniu budowy:
„Król tymczasem do Kozienic przybywa i po zwykłych łowach zapytuje o kościół w Jedlni. Otrzymawszy odpowiedź, że rozkazy jego spełnione, zapowiada obejrzenie tego dzieła nazajutrz w przejeździe do Końskich. Obraz drogi nie do przebycia, skreślono wtedy przed monarchą, by go do wyminięcia Jedlni nakłonić, a dostateczna liczba przewodników wnet las przecięła i uprzątnęła przejazd, który się dotąd zowie dróżką królewską. Tą o pół mili mimo Jedlni przejechał król będący w tych stronach po raz ostatni.”.
Fontana zmarł w 1800 roku. W stanie surowym ukończono budowę dopiero w 1819 roku według planów architekta J. Kubickiego, budowniczego Belwederu i kościoła Opatrzności Bożej w Warszawie.
Liczba parafian szybko rosła (w 1874 roku księgi kościelne odnotowały 5.285 dusz), niewielki kościół wkrótce nie mógł pomieścić wszystkich wiernych. W tej sytuacji postanowiono własnymi siłami wiernych postawić nowy kościół według projektu przygotowanego przez słynnego architekta i akademika Stefana Szyllera. Budowę rozpoczęto w 1898 roku, ukończono w 1901 roku. Kościół konsekrował ks. bp Zwierowicz 30 sierpnia 1903 roku, wtedy też ponad 5 tysięcy wiernych przystąpiło do sakramentu bierzmowania.
W 2010 roku w dowód wdzięczności w 600 rocznicę bitwy pod Grunwaldem stanął na skwerze pomnik króla Władysława Jagiełły i ukończone zostały prace renowacyjne we wnętrzu kościoła.
Opracował Wojciech Pestka