Jedlnia z wielu różnych powodów zasługuje na uwagę. Jednym z nich są na pewno jedleńskie cmentarze. Ich historia związana jest ściśle z dziejami kolejnych tutejszych kościołów.
Najstarszy cmentarz, dziś nieistniejący, o którym wspominają inwentarze kościelne, zlokalizowany był wokół modrzewiowego kościoła, ufundowanego przez króla Władysława Jagiełłę, powstał około 1391 roku. Przez długi czas, nawet po rozebraniu tego drewnianego kościoła w 1795 roku, na terenie cmentarza, który zyskał miano „dawnego”, funkcjonowała drewniana dzwonnica
W inwentaryzacji z 1816 zachował się taki opis tego cmentarza: …po starym Kościele dotąd oparkanion, w którym znajduje się pomnik murowany familij Roszkowskich. Więcej informacji znajdujemy w kolejnym inwentarzu z 1835 roku: … Cmentarz stary trzymaiący długości 100 szerokości tyleż łokci[i] parkanem ptakami przyrytym ogrodzony majacy drzwi troie na zawiasach i hakach z ryglami do zamykania […]Dzwonnica. Na Cmentarzu starym drewniana bez podmurowania obita tarcicami wapnem wybielona gontami czerwono malowanymi oleino pokryta o dwóch kondygnacjach ze Drzwiami na Zawiasach, hakach i zamkiem i haczykami do zamykania w stanie dobrym długości łokci 10. szerokości 10. wysokości 12. Opis z 1883 roku przybliża nam jego lokalizację sytuując na tym miejscu obok nieistniejącej współcześnie dzwonnicy wikariat, który zachował się do dzisiaj.
Nowszy cmentarz, z czasem nazwany drugim powstał w obrębie tego samego kościelnego wzgórza wokół murowanego kościoła ufundowanego przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (projekt J. Fontany i Kubickiego, budowę rozpoczęto w 1790 ukończono w 1819). W inwentarzu z 1816 znajdujemy taką wzmiankę: drugi Przy nowo wystawionym Kosciele nie oparkaniony lecz tylko topolami obsadzony. Więcej danych przynosi kolejny inwentarz: Wedle Kościoła na długości 123, szerokości tyleż łokci, sztachetami czerwono malowanemi obwiedziony […] Od wschodu słońca drzwi podwójne wielkie przy tych furtki dwie i jedna od strony Plebanii wszystkie te sztuki cztery na zawiasach hakach z ryglami i klamkami do zamykania na klucz Cmentarza wysadzonych topoli jest sztuk 30. I lipa 19. W monografii ks. J. Gackiego Jedlnia, w niej kościół, i akta obelnego prawa (Radom 1874)znajdujemy taką informację: R. 1872 także sami parafianie na nowo osztachetowali przykościelny cmentarz. Na nim dwa są pomniki. Jeden kamienny z napisem; „X. Tadeusz Gacki b. rektor x.x. pijarów w Radomiu […] Drugi pomnik z lanego żelaza, rodziny Zakrzewskich spowinowaconych z Roszkowskimi. Na tymże przykościelnym cmentarzu stoi drewniana kośnica 1840 roku wystawiona. Służy na złożenie ciał przed pogrzebem do upływu przypisanego czasu. W niej także odbywają się obdukcje sądowe.
Trzeci cmentarz, zwany dzisiaj „starym”, powstał pod koniec XVIII wieku, kiedy ze względów sanitarnych zakazano grzebania zwłok na przykościelnych cmentarzach. Zgodnie z obowiązującym prawem cmentarz został wytyczony poza wsią i był nazywany cmentarzem „w polu” albo „polnym”…znajduje się w pobliskości wsi Jedlni w którym teraz ciała zmarłych chowane bywaią na którym stoi krzyż wsrodku drewniany ten zaś rownie takoz oparkaniony z wrotami –podaje inwentarz z 1816 roku. Funkcjonował równolegle z cmentarzem przykościelnym, jako że zakaz chowania przy kościele, często ze względów prestiżowych nie był respektowany. W 1835 roku wciąż był traktowany marginalnie, o czym świadczy, stan w jakim się znajduje: Trzeci Cmentarz grobowiec długości 150 szerokości tyleż łokci ogrodzony parkanem ptakami przykrytymi bez bramy. Tu zostali pochowani powstańcy polegli w kwietniu 1863 roku w walce z oddziałami carskimi w pobliskich Jaścach, obok których miejsce na wieczny spoczynek wybrał ks. Józef Gacki. Dokładną lokalizację względem kościoła podaje inwentarz z 1883 roku: właściwy grzebalny, […] położony w stronie północno –zachodniej, otacza go dokoła wał kamienny z drewniana bramą do wejścia.
Informacja o czwartym cmentarzu, zwanym cholerycznym (o wymiarach 50 na 50 łokci) pojawia się po raz pierwszy w inwentarzu z 1835 roku. Powstał zaledwie cztery lata wcześniej z inicjatywy i na koszt ks. Xawerego Rogojskiego w związku z epidemiami nawiedzającymi Jedlnię. Czwarty cmentarz Holeryczny długości 50 szerokości tyleż łokci ogrodzony parkanem ptakami przykrytymi z brama bez okucia. To najprawdopodobniej do niego odnosi się informacja z 1883 roku: dawny grzebalny w stronie północno –wschodniej […]. zarosły karłowatymi sosnami ogrodzony płotem żerdziowym w wielu miejscach uszkodzonym.
W momencie rozpoczęcia rozbudowy kościoła według projektu S. Szyllera w 1898 roku część mogił z przykościelnego cmentarza została przeniesiona na cmentarz stary (w tym także wspomniana już mogiła ks. Tadeusza Gackiego i innych kapłanów) a ponieważ liczba parafian szybko rosła, zostało wyznaczone miejsce pod piąty cmentarz w historii Jedlni, do dzisiaj funkcjonujący, a nazywany zwyczajowo „nowym”, który z początkiem XX wieku przejął zadania swoich poprzedników.
Wojciech Pestka
W cytowanych dokumentach została zachowana oryginalna pisownia